ગયા મહિને અમે અમારા ભારતીય મિત્ર જ્હોન્સન રૂઝવેલ્ટ પેટ્ટાની મુલાકાતનો આનંદ માણ્યો, હિન્દુ સાથે સંકળાયેલ હોય તે દરેકથી દૂર રહેતા મોટાભાગના ખ્રિસ્તી ભારતીયો (૨.૮ કરોડ) તેમના નામો બાઈબલમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવેલ નામો ધરાવે છે, પરંતુ જ્હોન્સનના પરિવારને સ્પષ્ટપણે બે અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિઓ પ્રત્યે ખૂબ પ્રેમ હતો, જ્હોન્સનના દાદા સાક્ષર હતા અને વિશ્વ બાબતો વિશે બહોળા પ્રમાણમાં વાંચતા હતા, રૂઝવેલ્ટ પ્રત્યેની તેમની પ્રશંસા તેમની સૌથી મોટી પૌત્રીનું નામ રોઝી રાખવાના આગ્રહમાં પણ જોવા મળે છે
(એજન્સી) તા.૧૬
ગાંધી અને દલિતો : મને એ જાણીને આશ્ચર્ય થયું કે જોહ્ન્સન દલિત હતા, જે હવે ‘અસ્પૃશ્ય’ માટે રાજકીય રીતે યોગ્ય નામ છે. મહાત્મા ગાંધી તેમને ‘હરિજન’ કહેવાનું પસંદ કરતા હતા જેનો અર્થ ‘ભગવાનના બાળકો’ થાય છે. ગાંધી માનતા હતા કે ‘જાતિ એક સામાજિક દુષણ છે અને અસ્પૃશ્યતા આત્માનો નાશ કરનારૂં પાપ છે.’ જોહ્ન્સને મને કહ્યું કે ઘણા દલિતો, જેઓ અન્યથા ગાંધીની ખૂબ પ્રશંસા કરે છે, તેઓ હરિજન શબ્દને તુચ્છ અને અપમાનજનક માને છે. ગાંધીના આશ્રમોમાં દરેક વ્યક્તિ (ગાંધીની એક સમયે વિરોધ કરતી પત્ની સહિત)એ ગંદા કામમાં ભાગ લેવાની અપેક્ષા રાખવામાં આવતી હતી જે દલિતો (૨૦ કરોડ લોકો) હજુ પણ ભારતના જાતિગત નગરો અને ગામડાઓમાં કરે છે. ઓકટોબર ૧૯૯૫માં હું કલકત્તાથી વારાણસી જતી ટ્રેનમાં હતો અને ટ્રેન કલાકો સુધી રોકાઈ ગઈ કારણ કે રેલ્વે કર્મચારીઓને પાટા પરથી મૃત ગાય દૂર કરવા માટે કોઈ દલિત ન મળ્યો. ફક્ત દલિત જ મૃતદેહને સ્પર્શ કરી શકે છે.
આંબેડકર અને ભારતનું બંધારણ : ભારતના બંધારણના લેખક બી. આર. આંબેડકર નામના દલિત હતા, જેમણે પાછળથી તે દમનકારી વ્યવસ્થાના વિરોધમાં જાતિવિહીન બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવ્યો. અવિશ્વસનીય અવરોધો છતાં તેઓ બોમ્બે યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થનારા પ્રથમ દલિત હતા. ત્યાં, ૧૯૧૨માં તેમણે અર્થશાસ્ત્ર અને રાજકીય વિજ્ઞાનમાં ડિગ્રી મેળવી. ૧૯૫૬માં તેમના મૃત્યુ સુધી આંબેડકરે તેમની દલિત બહેનો અને ભાઈઓના અધિકારો માટે અથાક મહેનત કરી. આંબેડકર અને અન્ય દલિત નેતાઓ ગાંધીના મંતવ્યની ખૂબ ટીકા કરતા હતા કે દલિતોને સંપૂર્ણ અધિકારો હોવા છતાં તેઓ તેમના પોતાના વારસાગત સ્થાનોમાં રહેવા જોઈએ. ગાંધીજીએ ઘણા લોકોને બદનામ કર્યા જ્યારે તેમણે લખ્યું : ‘જો હું સફાઈ કામદાર છું તો મારા દીકરાએ તે કેમ ન હોવું જોઈએ ?’ આંબેડકરે ખાતરી કરી કે ભારતીય બંધારણમાં જાતિ ભેદભાવ સામે કડક જોગવાઇઓ હોય. જોહ્ન્સનના પિતા, જેમણે વાયુસેનામાં સેવા આપી હતી અને તેમના દાદા, જે ટપાલ સેવામાં કામ કરતા હતા, તેમને સરકારી નોકરીને કારણે કામ પર રક્ષણ મળે.
દલિતો સામે દાયકાઓથી હિંસા : ખાનગી ક્ષેત્રમાં સંઘીય કાયદાઓનું સ્પષ્ટ ઉલ્લંઘન થાય છે. જાતિ બહિષ્કારની દુષ્ટતાને નાટકીય રીતે એક વાર્તામાં દર્શાવવામાં આવી છે જે જોહ્ન્સન તેમના દલિત દાદા વિશે કહે છે. ખ્રિસ્તી ધર્મ અપનાવ્યા પછી તેમના હિન્દુ પડોશીઓ પાસે તેમને નફરત અને હેરાન કરવાનું એક વધારાનું કારણ હતું. ઘણા હિન્દુઓ માટે ધર્મ છોડી દેવો એ એક ગંભીર પાપ છે. માતાના દાદા સામે બીજો પ્રહાર એ હતો કે તેમણે ખેતીની જમીન ખરીદવા માટે પૂરતા પૈસા બચાવ્યા હતા, જે દલિતો માટે એક દુર્લભ અપવાદ હતો. એક દિવસ જ્યારે તેઓ તેમના ચોખાના પાકને બજારમાં લઈ જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે કેટલાક હિન્દુ બદમાશોએ તેમના પર હુમલો કર્યો. તેઓએ તેમને માર માર્યો અને તેમની બળદગાડીને તેમની જાંઘના પાછળના ભાગ પર ફેરવી દીધી. જોહ્ન્સને કહ્યું કે, પરિવારની શરમ એટલી બધી હતી કે નાનપણમાં તેમને ક્યારેય કહેવામાં આવ્યું ન હતું કે ‘દાદા આટલા વિચિત્ર રીતે કેમ ચાલતા હતા.’ એકલા ૨૦૧૪માં બિહાર રાજ્યમાં દલિતો સામે હિંસાના ૧૭,૦૦૦ કેસ થયા હતા અને ફક્ત ૧૦% કેસ જ સુનાવણીમાં આવ્યા છે. સાઈ રામ નામના ૧૫ વર્ષના દલિત બકરી ચરાવનારને તેની એક બકરી એક ઉચ્ચ જાતિના હિન્દુની મિલકત પર ચરવા ગયા બાદ જીવતો સળગાવી દેવામાં આવ્યો હતો. દલિત મહિલાઓ પર નિયમિત રીતે સામૂહિક બળાત્કાર કરવામાં આવે છે અને દલિત પરિવારોને નાનામાં નાના બહાના પર વારંવાર તેમના ઘરમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે.
જોહ્ન્સનનું અલગ ચર્ચ : ૧૯મી સદીની શરૂઆતમાં બ્રિટિશ મિશનરીઓના આગમનથી લાખો દલિતો જાતિ વ્યવસ્થાથી બચવાની આશામાં ખ્રિસ્તી ધર્મ અપનાવી રહ્યા હતા. કેટલાક ધર્માંતરિત ઉચ્ચ જાતિના હિન્દુ હતા અને તેઓ સ્વાભાવિક રીતે મૂળ ચર્ચોમાં નેતા બન્યા. દુઃખદ વાત એ છે કે, તેઓએ ઘણા મંડળોમાં જાતિ ભેદભાવ ફરીથી રજૂ કર્યો. મને હૈદરાબાદમાં જોહ્ન્સન જે ચર્ચમાં હાજરી આપતા હતા તે ચર્ચની મુલાકાત લેવાની તક મળી. મધ્યમાં એક ભારે ઘેરો પડદો લટકતો હતો અને દલિત ભક્તો માટે અલગ પ્રવેશદ્વાર અને બાથરૂમ હતા. દર રવિવારે ઉચ્ચ જાતિના મંત્રી ‘સંકલિત’ સેવાઓનું નેતૃત્વ કરતા હતા.
ઇમિગ્રન્ટ દલિતો ભેદભાવનો સામનો કરે છે : યુ.એસ.માં સ્થળાંતર કરનારા દલિતોને તેમના ઉચ્ચ જાતિના દેશબંધુઓ દ્વારા ભેદભાવનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. દક્ષિણ એશિયાઈ વંશના ૧,૨૦૦ વ્યક્તિઓના ૨૦૧૮ના સર્વેમાં જાણવા મળ્યું છે કે ‘૨૬% લોકોએ કહ્યું કે તેમની જાતિને કારણે તેઓએ શારીરિક હુમલો કર્યો છે, જ્યારે ૫૯% લોકોએ જાતિ આધારિત અપમાનજનક મજાક અથવા તેમના પર નિર્દેશિત ટિપ્પણીઓનો અહેવાલ આપ્યો છે.’ ઘણા દલિતોએ સામનો કરેલા અવિશ્વસનીય અવરોધો છતાં તેઓએ વ્યવસાયોમાં પ્રગતિ કરી છે. જોહ્ન્સનના પિતા વકીલ બન્યા પરંતુ હવે, તાત્કાલિક અંતરાત્માના અવાજને અનુસરીને હૈદરાબાદમાં તેમના પોતાના ચર્ચનું પાદરી બનવાનું નક્કી કર્યું. ૨૦૦૨માં મેં ડેનવર યુનિવર્સિટીમાં જોહ્ન્સનના અભ્યાસને પ્રાયોજિત કર્યો જ્યાં તેમણે દલિત પાદરી ધર્મશાસ્ત્ર પર થીસીસ માટે નિબંધ પુરસ્કાર જીત્યો. જોહ્ન્સનની ભત્રીજીએ તાજેતરમાં મિકેનિકલ એન્જિનિયરિંગમાં સ્નાતક થયા અને તેમને એક પ્રતિષ્ઠિત ભારતીય કોર્પોરેશનમાં નોકરીની ઓફર કરવામાં આવી. ભારતના ટોચના યુવાન રસાયણશાસ્ત્રી, જે હવે ઇડાહો યુનિવર્સિટીમાં પોસ્ટડોક છે, તે દલિત ખ્રિસ્તી છે.
જુલમ વાસ્તવિક છે, ‘જાગૃત’ નથી : આજકાલ આપણામાંથી જે લોકો જુલમી અને જુલમ સહન કરનાર લોકોની વાત કરે છે તેમને અજ્ઞાનતાથી ‘માર્ક્સવાદી’ કહેવામાં આવે છે. કાર્લ માર્ક્સ ૧૯મી સદીના મૂડીવાદની દમનકારી પરિસ્થિતિઓની નિંદા કરવામાં સાચા હતા, પરંતુ જેઓ તેમની સાથે સંમત થાય છે તેઓ તે ભયાનક કાર્યકારી વાતાવરણને સ્વીકારવા બદલ સામ્યવાદી નથી. દક્ષિણ જાતિવાદીઓ દ્વારા ગુલામ બનેલા આફ્રિકનોની કઠોર હકીકતો, ઉદાહરણ તરીકે ફ્લોરિડા હાઇ સ્કૂલના પાઠ યોજનાઓ દ્વારા દૂર થતી નથી જે દર્શાવે છે કે મોટાભાગના ગુલામો સુથારીકામ, લોખંડનું કામ અને ધોલાઈ જેવા કૌશલ્યો શીખ્યા હતા. તેઓએ ખરાબ સ્વાસ્થ્ય અને કાર્યકારી પરિસ્થિતિઓમાં જીવતા, મારપીટ, પોલીસ કૂતરાઓ અને લિંચિંગના ડરમાં જીવવાનું પણ શીખ્યા. ૨૦ જાન્યુઆરીએ માર્ટિન લ્યુથર કિંગ ડે ઉજવવાની તૈયારી કરતી વખતે ચાલો તેમના સિદ્ધાંતનો પ્રચાર કરીએ કે ‘ક્યાંય પણ અન્યાય એ દરેક જગ્યાએ ન્યાય માટે ખતરો છે.’
