એવા વિરલ મુસ્લિમ સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ જેઓના બલિદાનને ઈતિહાસના પુસ્તકોમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું નથી

આઝાદીના જંગમાં મુસ્લિમોનું યોગદાન

જો આપણને ભારતની આઝાદી માટે લડનારા મુસ્લિમો વિશે પૂછવામાં આવે તો, મૌલાના અબુલ કલામ આઝાદ એક એવું નામ છે જે કદાચ એકમાત્ર નામ આપણા મગજમાં આવે છે. આધુનિક ભારતના ઈતિહાસના પુસ્તકો/અભ્યાસક્રમમાં અન્ય ઘણા બહાદુર મુસ્લિમ યોદ્ધાઓને કોઈ સ્થાન આપવામાં આવ્યું નથી જેઓ આપણા દેશ, ભારતને બ્રિટિશ શાસનથી આઝાદી મેળવવા માટે લડ્યા હતા અને શહીદ થયા હતા. આ સ્વતંત્રતા માટે આપણે ભારત એટલે કે સ્વતંત્ર રાજ્યના આવા અનેક સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓને શ્રદ્ધાંજલિ આપવી એ આપણી ફરજ છે.
મૌલાના હસરત મોહની
“ઇન્કીલાબ ઝિંદાબાદ”નું સૂત્ર મૌલાના હસરત મોહાની દ્વારા આપવામાં આવ્યું હતું અને આ બે શબ્દો તેમની પોતાની ઓળખ કરતાં વધુ પ્રખ્યાત છે. મૌલાના હસરત મોહનીએ ભારતીય સ્વતંત્રતાની લડતમાં ભાગ લીધો હતો અને બ્રિટિશ સત્તાવાળાઓએ તેઓને ઘણા વર્ષો સુધી જેલમાં બંધ રાખ્યા હતા. તેઓ ભારતીય ઈતિહાસમાં પ્રથમ વ્યક્તિ હતા જેમણે ૧૯૨૧માં ‘સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા’ની માંગણી કરી હતી.
ફઝલ-એ-હક ખૈરાબાદી
જો આપણને પૂછવામાં આવે કે આ સદીનો સૌથી વધુ ગેરસમજ ફેલાવતો શબ્દ કયો છે, તો તેનો જવાબ ચોક્કસપણે ‘જેહાદ’ શબ્દ હશે. આ શબ્દ માટે ફઝલ-એ-હકનું સ્ટેન્ડ તેને સમજવામાં વધુ મદદરૂપ થઈ શકે છે. ફઝલ-એ-હક ખૈરાબાદી (૧૭૯૭- ૨૦ ઓગસ્ટ ૧૮૬૧)એ ૧૮૫૭ના ભારતીય બળવાના મુખ્ય વ્યક્તિઓમાંના એક હતા. તેઓ ફિલસૂફ, લેખક, કવિ અને ધાર્મિક વિદ્વાન હતા, પરંતુ તેઓને ૧૮૫૭માં ‘અંગ્રેજો’ સામે જેહાદ કરવાની તરફેણમાં ફતવો બહાર પાડવા માટે સૌથી વધુ યાદ કરવામાં આવે છે. ફઝલ-એ-હક ખૈરબાદીનું ૧૨ ફેબ્રુઆરી ૧૮૬૧ના રોજ આંદામાન ટાપુ પર અવસાન થયું હતું.
રેશમી પત્ર ચળવળ (રેશ્મી રૂમાલ તેહરીક)
મૂળ રૂપે, રેશ્મી રૂમાલ તેહરીક એ ૧૯૧૩થી ૧૯૨૦ની વચ્ચે દેવબંદી નેતાઓ દ્વારા આયોજિત ચળવળનો ઉલ્લેખ કરે છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય ઓટોમ તુર્કી, શાહી જર્મની અને અફઘાનિસ્તાન સાથે જોડાણ કરીને ભારતને બ્રિટિશ શાસનમાંથી મુક્ત કરવાનો હતો. આ કાવતરાનો પર્દાફાશ પંજાબ CID દ્વારા ઉબેદુલ્લા સિંધીના પત્રો દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો, જે તત્કાલીન અફઘાનિસ્તાનમાં દેવબંદી નેતાઓમાંના એક, મહમુદ અલ હસનને પર્શિયામાં અન્ય નેતાઓને મોકલવામાં આવ્યો હતો. આ પત્રો રેશમી કપડામાં લખવામાં આવતા હતા, તેથી તેને આ નામ આપવામાં આવ્યું હતું.
મુહમ્મદ મિયાં મન્સૂર અંસારી સિલ્ક લેટર્સ ચળવળના અન્ય અગ્રણી વ્યક્તિ હતા. તેઓ મુસ્લિમ ધર્મગુરુ દ્વારા સંચાલિત ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળના જૂથના સૌથી સક્રિય અને અગ્રણી સભ્યોમાંના એક હતા જેઓ મુખ્યત્વે દેવબંદની ઇસ્લામિક શાળાના શિક્ષક હતા. ૧૯૪૬માં, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસે તેમને ભારત પાછા ફરવા વિનંતી કરી તેથી બ્રિટિશ રાજે તેમને મંજૂરી આપી હતી.
મૌલવી અહમદુલ્લા શાહ ફૈઝાબાદી
મૌલવી અહમદુલ્લા શાહ ફૈઝાબાદી એ ૧૮૫૭ ના વિદ્રોહ, અવધ અને લખનૌના કબજામાં તેમની ભૂમિકા માટે જાણીતા હતા. બ્રિટિશ ઈતિહાસકાર જી.બી. મેલેસન ફૈઝાબાદના મૌલવી અહમદુલ્લાહ શાહને સ્વતંત્રતાના પ્રથમ યુદ્ધ (૧૮૫૭)ના મહાન નાયકોમાંના એક તરીકે વર્ણવે છે. અંગ્રેજો તેમને દુશ્મન અને મહાન યોદ્ધા એટલા માટે માનતા હતા કે ઘણા બ્રિટિશ અધિકારીઓએ પોતાના શબ્દોમાં તેમની પ્રશંસા કરી છે. તેઓને મહાન ક્ષમતાઓ ધરાવતા, નિર્ભય અને હિંમતવાન, નિશ્ચયી અને અત્યાર સુધીના બળવાખોરોમાં શ્રેષ્ઠ સૈનિક તરીકે ગણવામાં આવતા હતા.
જગન્નાથસિંહે અહેમદુલ્લાનું માથું બ્રિટિશ જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ સમક્ષ રજૂ કર્યું અને ૫૦,૦૦૦ રૂપિયાના ઈનામનો દાવો કર્યો હતો. બ્રિટિશ લેખક મેલેસને મૌલવીના મૃત્યુનું વર્ણન કર્યું છે. આ રીતે ફૈઝાબાદના મૌલવી અહેમદ ઉલાહ શાહનું અવસાન થયું હતું. તેઓ એક સાચા દેશભક્ત વ્યક્તિ હતા.
યુસુફ મહેરઅલી
યુસુફ મહેરઅલીએ ભારત છોડો આંદોલન અને સાયમન ગો બેક જેવા સૂત્રો આપ્યા હતા. યુસુફ મહેરઅલી ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને સમાજવાદી નેતા હતા. તેઓ યરવડા સેન્ટ્રલ જેલમાં કેદ હતા અને તેઓ ૧૯૪૨માં બોમ્બેના મેયર તરીકે ચૂંટાયા હતા.
અબ્દુલ હાફિઝ મોહમ્મદ બરકતુલ્લાહ
અબ્દુલ હાફિઝ મોહમ્મદ બરકતુલ્લાહ, જેઓ મૌલાના બરકતુલ્લાહ તરીકે ઓળખાય છે, તે ભારતીય ક્રાંતિકારી હતા. બરકતુલ્લા ભારતની આઝાદી માટે અગ્રણી અખબારોમાં જ્વલંત ભાષણો અને ક્રાંતિકારી લખાણો સાથે ભારતની બહારથી લડ્યા હતા. તેઓ ભારત આઝાદ થયો ત્યાં સુધી જીવિત રહ્યા ન હતા. બરકતુલ્લા ભારત સ્વતંત્રતા પક્ષના પ્રથમ પ્રમુખ હતા. ૧૯૮૮માં તેમના સન્માનમાં ભોપાલ યુનિવર્સિટીનું નામ બદલીને બરકતુલ્લા યુનિવર્સિટી રાખવામાં આવ્યું હતું.
ખાન અબ્દુલ ગફાર ખાન
‘ફ્રન્ટિયર ગાંધી’ અથવા સરહદના ગાંધી તરીકે પ્રખ્યાત, ખાન અબ્દુલ ગફાર ખાન અંગ્રેજોના ભારત છોડવા પાછળનું એક મુખ્ય કારણ હતું. તેમણે ૧૯૨૯માં પ્રખ્યાત ખુદાઈ ખિદમતગાર (“ઈશ્વરના સેવકો”) ચળવળની શરૂઆત કરી અને તેને સફળતાપૂર્વક આઝાદી મેળવી હતી. તેમણે ભારતના ભાગલાનો વિરોધ કર્યો હતો પરંતુ તેઓ નિષ્ફળ રહ્યા હતા.
મોહમ્મદ અલી અને શૌકત અલી (અલી બ્રધર્સ)
અલી બંધુઓએ ૧૯૨૧માં એક પ્રખ્યાત ખિલાફત ચળવળ શરૂ કરી હતી, જેમાં મહાત્મા ગાંધી મુખ્ય હતા, જેણે ભારતના બહુવચન સમાજ અને સંસ્કૃતિનું ઉત્તમ ઉદાહરણ બનાવ્યું હતું.
અલી બ્રધર્સે ઉર્દૂ સાપ્તાહિક હમદર્દ અને સાપ્તાહિક કોમરેડ પ્રકાશિત કર્યું. ૧૯૧૯માં, જ્યારે અંગ્રેજોએ રાજદ્રોહ સામગ્રી તરીકે આરોપ મૂક્યો તે પ્રકાશિત કરવા અને વિરોધનું આયોજન કરવા બદલ જેલવાસ ભોગવ્યો. અસહકાર ચળવળ (૧૯૧૯-૧૯૨૨) દરમિયાન મહાત્મા ગાંધી અને ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસને સમર્થન આપવા બદલ શૌકત અલીને ૧૯૨૧થી ૧૯૨૩ દરમિયાન પુનઃ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને જેલમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. તેમના ચાહકોએ તેમને અને તેમના ભાઈને મૌલાનાનું બિરુદ આપ્યું હતું.
આઝાદીની લડાઈ લડનારા મુસ્લિમોની કુલ સંખ્યા વિશે પૂછવામાં આવે તો, ઉપરોક્ત બહાદુર હૃદયો તેનો અંશ જ ગણશે. અત્યંત શરમજનક છે કે તેઓનો ઉલ્લેખ પણ નથી થતો, જેમના કારણે આપણે આજે ૧૫મી ઓગસ્ટ, ભારતનો સ્વતંત્રતા દિવસ જેવો દિવસ ઉજવીએ છીએ.
જય હિંદ.