એકફિલ્મતરીકે, ‘ધકાશ્મીરફાઇલ્સ’તેનાઅવિરતકોમવાદસાથેહાસ્યજનકઅનેભયાનકબંનેછે

(ભાગ-૨)

એકઅખબારનીહેડલાઇનચીસોપાડેછે, “આતંકવાદીહુમલામાંછવર્ષનોબાળકમાર્યોગયો.” આફિલ્મતેનાછેલ્લાદૃશ્યનેપણડિઝાઇનકરેછે – વિચિત્રરીતેફ્લેશબેકમાંપહોંચીજાયછે – આગળનીછબીસાથેપ્રેક્ષકોનેછોડીદેછેઃએકઆતંકવાદીએકહિન્દુછોકરાનેમાથામાંગોળીમારીરહ્યોછે.

જોકે, કાશ્મીરફાઇલ્સનોસૌથીમોટોજુસ્સોહિંદુનિર્દોષતાઅનેધર્મપરિવર્તનછે. આપણેમાત્ર “રાલીવ, ગાલીવ, યાચાલીવ”ઘણીવખતસાંભળતાનથીપણ “કાશ્મીરપાકિસ્તાનબનીજશે, હિન્દુપુરુષોવિના, હિન્દુસ્ત્રીઓસાથે.” દાઢીવાળામુસ્લિમશિક્ષકયાદછે ? ઠીકછે, તેશિવાનીમાતાનેબહારકાઢેછે, તેપણલુચ્ચોછે.

આફિલ્મઓછીછે, હિંદુરાષ્ટ્રનુંપુસ્તકવધુછે.

પરંતુઅર્બનનક્સલ્સનાલેખક, અગ્નિહોત્રીએતેમનીસૌથીયાદગારતાકાતઆતંકવાદીઓમાટેનહીં, વહીવટીતંત્રમાટેનહીં, કોઈનામાટેકેઅન્યકોઈવસ્તુમાટેનહીં, પરંતુછદ્ગેંનાવિદ્યાર્થીઓઅનેપ્રોફેસરોમાટેઅનામતરાખીછે. અહીંતેખાસકરીનેજોખમીછે (અનેકદાચસૌથીઅસરકારક).

રાધિકા ‘મહત્વહીનસ્ત્રી’નીદલીલનુંઉદાહરણઆપેછે. તેણીકેટલાકસમજદારઅનેઘણાહાસ્યાસ્પદવિચારોમૂકેછે. હેતુસરળછેઃતેણીનાવિચિત્રદાવાઓનેનકારીકાઢો, તેણીનાસમજદારમુદ્દાઓનેએકલાછોડીદો, જેથીતેણીજેકહેછે, અનેજેનામાટેઊભીછેતેદરેકવસ્તુનીમજાકઉડાવીશકાય. આએક ‘શાહીનાટીપાં’જેવુંફિલ્મનિર્માણછેઃએકટીપું, બધામુસ્લિમઆતંકવાદીઓ; બીજુટીપું, બધાવિરોધીઓ ‘રાષ્ટ્રવિરોધી.’

આતંકવાદીઓઅનેછદ્ગેંલોકો – બેખલનાયકસમાનતાઓનુંનિર્માણકરીનેઅગ્નિહોત્રીપ્રેક્ષકોનેરાધિકાનાવિચારોનેઆતંકવાદસાથેજોડવામાટેપ્રોત્સાહિતકરેછે. તેઇચ્છેછેકેઆગલીવખતેજ્યારેતેઉચ્ચારવામાંઆવેત્યારેતમેતેનેયાદરાખોઃકદાચચર્ચાદરમિયાન, સમાચારપેનલ, વિરોધકૂચદરમિયાન. તેણી “ફ્રીકાશ્મીર”પ્લેકાર્ડધરાવતાવિદ્યાર્થીઓવચ્ચેઊભીછે; “જનમત”વિશેવાતકરેછે; બુરહાનવાની, અફઝલગુરુઅનેધન્યૂયોર્કટાઈમ્સનોઉલ્લેખકરેછે. તેણી “ફાસીવાદ, દેશદ્રોહી”અને “રાષ્ટ્રવાદીઓ”વિશેવાતકરેછે. તેણીહમદેખેંગેગાયછે. તેણીકાશ્મીરમાં “ઊંડાસંપર્કો”ધરાવેછે. તેણીકૃષ્ણનેકહેછે, “તેનેસરકારનેમાથેમૂકો ! આતંકવાદીઓનેદોષનઆપો !”

છદ્ગેંભાગવર્ષ૨૦૧૬થીશરૂથાયછેતેનુંએકકારણછે. છદ્ગેંકેમ્પસપર “આઝાદી”નોઅર્થ “ભારતસેઆઝાદી”થાયછે. ફિલ્મનીજેમ, તેણી “સત્ય”સાથેભ્રમિતછે. રાધિકાએટલીદુષ્ટછેકેતેથોડીહાસ્યજનકરાહતપૂરીપાડેછે. ફિલ્મનીશરૂઆતમાં, તેકેમ્પસમાંક્રિષ્નાનેહેરાનકરીરહીછે, એકમોટાપોસ્ટરપાછળઊભીછે – તમેઅનુમાનલગાવ્યુંછે – માઓ! રાધિકાએકમુદ્દાપછીએટલીહાસ્યજનકહતીકેજ્યારેપણતેસ્ક્રીનપરદેખાયછેત્યારેમનેઅસ્વીકરણઊભરીઆવવાનીઅપેક્ષાહતીકેઃ “આફિલ્મનાનિર્માણદરમિયાનજેએનયુનાકોઈપ્રોફેસરનેનુકસાનથયુંનથી.”

આમાંથીકંઈપણપર્યાપ્તનથી, કારણકેફિલ્મેતેનાઅંતિમઆકાનેઆદરભાવદર્શાવવાકંઈકકરવુંજોઈએઃમોદી. અનેકાશ્મીરફાઈલ્સનીભાવનાપ્રમાણે, માત્રએટલુંજપૂરતુંનથીકેમોદીસારાછે – “વર્તમાનસરકારપંડિતોનેટેકોઆપેછે,” એકપાત્રકહેછે – પરંતુદરેકઅન્યરાજકારણીખરાબછે, જેમાંઅટલબિહારીવાજપેયીપણસામેલછે. પછીનાએકદ્રશ્યમાં, પોતાનીજાતનેગાંધી (!) સાથેસરખાવતા, બિટ્ટાકહેછેકે “નહેરૂઅનેવાજપેયીપ્રેમકરવામાંગતાહતા”પરંતુવર્તમાનવડાપ્રધાન “ડરાવામાંગેછે.” આફિલ્મનોઘણોભાગભાજપનાચૂંટણીઢંઢેરાનીજેમલાગેછેઃકલમ૩૭૦નાબહુવિધસંદર્ભો, ટીવીપરઆરએસએસકાર્યકરનીહત્યાઅંગેબડાઈમારતોબિટ્ટા, અનેચોક્કસકોંગ્રેસનીનિંદા. આફિલ્મ૧૯૯૦માંભાજપદ્વારાસમર્થિતવી.પી. સિંહસરકારનીનિષ્ક્રિયતાવિશેમૌનછે, પરંતુતે૧૯૮૯નાફ્લેશબેકદ્વારા “યુવાનેતા”વડાપ્રધાનનીનિંદાકરેછે, જેઓખીણમાંહિંસાનેકાબૂમાંલેતાનથી, કારણકેતેમુખ્યપ્રધાનનામિત્રછે.

ફિલ્મમાંદરેકઉશ્કેરણીજનકભાગક્લાઈમેક્સસુધીલઈજાયછેઃહોવર્ડરોર્કજેવોએકપાત્રીનાટક. જે૧૪મિનિટસુધીચાલેછે, તેકાશ્મીરનાસંદર્ભમાંહિન્દુત્વનીમાનસિકતામાંભયાનકડોકિયુંકરેછે. અનેતેખૂબજપરિચિતલાગેછેઃકેમહાનહિંદુઋષિઓએ, કાશ્મીરનીસ્થાપનાકરીહતી; કેજેનાપરઇસ્લામિકજુલમીશાસકોએ૧૩૦૦માંકાશ્મીરપરઆક્રમણકર્યુંહતું; અનેએકેઆહકીકતોઆપણાંથીજાણીજોઈનેદબાવવામાંઆવીછે, કૃષ્ણાએછદ્ગેંભીડતરફઆંગળીચીંધીનેકહ્યુંકેતમેઆનરસંહારમાટેજવાબદારછો.

મેંઆફિલ્મદક્ષિણદિલ્હીનામલ્ટિપ્લેક્સમાંજોઈ, જ્યાંલાંબાસમયસુધીગૂઢમૌનપછી, કેટલાકપ્રેક્ષકોએપ્રતિક્રિયાઆપવાનુંશરૂકર્યું. જ્યારે “મીડિયા”ને “આસ્તીનકાસાંપ”કહેવામાંઆવતુંહતું, ત્યારેઆખાથિયેટરમાંધમાલમચીગઈહતી. પાછળથી, એકયુવાનકાશ્મીરી, જેફિલ્મમાંપહેલીવારદેખાયછે. ‘દરેકવ્યક્તિ’તરફઈશારોકરીનેકૃષ્ણાનેપૂછેછે, “શુંતમનેલાગેછેકેહુંઆતંકવાદીછું ?”

મારીપાછળનીવ્યક્તિજવાબઆપેછે, “હા.”

(આપહેલીવારનથી. મેંછેલ્લીવારઉરીદરમિયાનપણતેનોઅનુભવકર્યોહતો.)

થિયેટરમાંથીબહારનીકળતીવખતે, એકઆધેડવયનામાણસે, શિન્ડલર્સનીસૂચિનેયાદકરીને, તેનામિત્રનેકહ્યું, “હુંઆફિલ્મપાંચથીછવારજોઈશ. તમેઈતિહાસથીભાગીશકતાનથી.”

મોદીનાસમર્થનેકોઈપણરીતેસુનિશ્ચિતકર્યુંછેકેતેબોક્સ-ઓફિસપરમોટીસફળતામેળવશે, જેખરેખરતેનાખરાબઅંતનેન્યાયીઠેરવશેઃકેકાશ્મીરમાંલાભછેઅનેફાઇલોમાંજુઠ્ઠાણાછે.(સમાપ્ત)                                (સૌ.ઃધવાયર.ઈન)